Osmanlı Devleti'nde Yabancılara Verilen Kamu Hizmeti İmtiyazları

Osmanlı Devleti'nde yabancılara verilen kamu hizmeti imtiyazlarını konu alan araştırmamız, Türk hukuk tarihine Tanzimat döneminde giren bir hukuk kurumunun Cumhuriyete uzanan süreçte izlediği gelişimi ortaya koymayı amaçlamıştır. Kamu hizmetlerinin görülme usullerinden biri olan imtiyaz usulü, Osmanlı Devleti'nde demiryollarından tramvaya, elektrikten havagazına kadar kamu hizmetlerinin çeşitli alanlarında gerçekleştirilen faaliyetlerin hukukî dayanağı olmuş; XIX. yüzyılın ortasından Lozan Barış Görüşmelerine değin yaklaşık yetmiş yıllık bir dönemi etkilemiştir.

Hukuk ve tarih gibi iki farklı disiplinin metodolojik farklılıklarının yanı sıra, konunun değişik boyutlarının varlığı, sistematik bir bütün içinde inceleme yapmayı zorlaştırmıştır. Ancak Osmanlı Devleti'nde söz konusu yetmiş yıllık zaman dilimi içinde gerçekleşen imtiyaz faaliyetlerinden, sadece yabancılara verilenlerin konu olarak seçilmesi, çalışmanın kapsamını belirlemeye yardımcı olmuştur.

Diğer taraftan, XIX. yüzyılda sermaye birikimine ve teknolojik olanaklara sahip Avrupa devletlerinin siyasi nüfuz mücadelelerinde özellikle demiryolu imtiyaz sözleşmelerini araç olarak görmeleri, çalışmada dönemin siyasal ve ekonomik gelişmelerinden bağımsız değerlendirme yapmayı imkânsız kılmıştır. Dolayısıyla esas itibariyle sözleşmelerin hukuksal çerçevesi incelenip, dikkat çekici sözleşme örnekleri vurgulanırken; siyasal ve ekonomik gelişmelere de uygun bir yol izlenmeye çalışılmıştır.

Konu seçiminde iki ana neden etkilidir. İlki, imtiyaz usulünün Türk Hukuk Tarihine Tanzimat döneminde girmekle beraber, imtiyazlar hakkındaki 1910 tarihli Kanun'un halen yürürlükte bulunması ve konunun Türk hukukunda güncelliğini yitirmemiş olmasıdır.

İkinci neden ise, kamu hizmeti imtiyazlarının gerek hukukçular, gerek tarihçiler tarafından çeşitli yönlerden ele alınmış olmakla birlikte, bugüne kadar Türk Hukuk Tarihi alanında konuyla ilgili bir araştırma yapılmamış olmasıdır. Bu durum, çalışmada birçok eksiğin ve yanlışın bulunmasını kaçınılmaz kılsa da, anlayışla karşılanması ümit edilmektedir.

Kitabın Bölüm Başlıkları:

Genel Olarak İmtiyaz Kavramı
İmtiyazın Tanımı ve Unsurları
İmtiyazın Çeşitleri ve Tarihsel Gelişimi
İmtiyazın Hukukî Niteliği
İmtiyaz Sözleşmesinin Kurulması
Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
Sözleşmenin Sona Ermesi
İmtiyaz Sözleşmelerinin Yargısal Denetimi
Osmanlı Devleti'nde Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmelerinin Tarihsel ve Hukuksal Çerçevesi (1850-1910)
Osmanlı Devleti'nde İmtiyaz Kavramı
Osmanlı Devleti'nde Kamu Hizmeti İmtiyaz Sözleşmelerinin Hukuksal Çerçevesi
İmtiyaz Sahibi Şirketler
2. Meşrutiyet Döneminde İmtiyazlar
İttihat ve Terakki'nin İmtiyazlara Bakışı ve Hükümet Programlarında İmtiyazlar
2. Meşrutiyet Dönemi Meclislerinde İmtiyaz Tartışmaları
1326 (1910) tarihli Menafii Umumiyeye Müteallik İmtiyazat Hakkında Kanun'un Kabulü
Bağdat Demiryolu İmtiyazı
Birinci Dünya Savaşı Döneminde İmtiyazlara Bir Bakış
Millî Mücadele Dönemi ve Lozan Barış Görüşmelerinde İmtiyazlar
Millî Mücadele Dönemi
Lozan Barış Konferansı'nda İmtiyazlar Sorunu