Hukuk Tarihinde İslam Hukuku

İki sebeple bu fevkalade anlamlı: Bir kere bütün dört Sünni mezhepte cari olan hukuku anlatmak hem zahmetli, hem de gereksiz; çünkü ortak temellerine rağmen bu mezherperin teferruatda birbirlerinden ayrıldıkları hususlar nadirattan değil. Böylece Ansay, -Bergstrasser/Schacht'ın gerekçelerine katılmakta, Diğer taraftan, Hanefi mezhebine göre hukukun ele alınması Türkiye için özellikle önemli; çünkü bu, Osmanlı İmparatorluğu'nda mahkemeler ve müftüler tarafından res'en uygulanmakta olan hukuktu.
Hanefi mezhebinin hukuku Türk hukuk geleneğine de uymaktadır (entspricht). Şayanı dikkat olan diğer bir husus da, -bu alandaki pek çok yazardan farklı olarak- Profesör Ansay'ın sadece 19. asrın sonlarına kadar tek başına mer'i olup da kodifiye edilmemiş bulunan şeriatı anlatmayıp, haklı olarak pek çok kez Mecelle-i Ahkam-ı Adliyye (1869-1876)'nin maddelerine atıflarda bulunması ve bu maddeleri (genellikle Ali Haydar'ın muazzam Dürrer-ul-hukkam Şerhi'nden yararlanarak) tefsir etmesidir.
Kitap ayrıca, bugün artık çok güçlükle öğrenilebilen ve oldukça karmaşık olan Osmanlı İmparatorluğu'nda Türkiye Cumhuriyeti'ne geçiş devresindeki hukuku genellikle (kaynaklara yapılan atıflarla) çok titiz bir araştırma sonucu izah etmekte. Bu sahanın, kendisinin yakın dostu olan Alman meslektaşı Profesör Jaschke'nin başlıca ihtisas konusunu teşkil ettiğini de işaret edeyim.
Bu eseri ile Profesör Ansay, -İstanbul Üniversitesi profesörlerinden merhum Ebulula Mardin ve gene aramızdan ayrılmış olan eski İstanbul Müftüsü Ömer Nasuhi Bilmen ile birlikte İslam hukukunun 20. asırdaki büyük Osmanlı -Türk geleneği hukukçuları arasında yer alıyor.(Önsözden).
Kitabın bölüm başlıkları:
I. GİRİŞ
· İslâm Hukuku ve Hukuk Tarihi, İslam Hukuku ve Diğer Hukuklar
II. ESERLER
· Eserler
III. İSLÂM HUKUKU
· Fıkıh, Din
IV. FIKHIN KAYNAKLARI
· Kur'ân Fakîhler, Kur'ân Fıkhın Baş Kaynağıdır, Sünnet (hadîs)
· İcmâ', Kıyas, Başka Deliller, İctihâd (Müctehidler)
· MücıehidNev'ileri, İmâm Kavli, İctihâd Kapısı Kapalı mıdır?
V.MEZHEBLER
· İhtilâflar, Sünnet ve Bid'at Ehli
· Hicaz ve Irak Ehli, İmâm-ı a'zam (Ebû Hanîfe)
· Istihsân, İmâm Ebû Yusuf, İmâm Muhammed bin Hasan Eşşeybanî
· İmâm Mâlik (bin Enes el Eshâbî), İstislâh
VI. HUKUK SİSTEMİ HAKKINDA GENEL MALUMAT
VII. HUKUKİ İŞLERE AİT TEMEL MEFHUMLAR
VIII. İRADE BEYANINDA FESATLAR
IX. ECEL, ŞART, RÜKN, MADDETLER
X. TEMSİL, VEKALET
XI. İNSAN FİİL VE MUAMELELERİNİN DEĞER VE DERECELERİ
XII. ŞAHIS HUKUKU
· Ehliyet, Vücûb Ehliyeti, Edâ' Ehliyeti, Kanunî Temsîl, Rüşd, İzin
· Şahsiyetin Zevali (ölüm), Hükmî Şahıs, Mefkud, Kadınların Hukukî Durumu
· Esirlerin Hukukî Durumu, Esir Çocuğun Hukukî Durumu
· Esir Haddizatında Bir Maldır, Ceza Hukukunda Esir
· Azâd Etme (i'tâk, itk), Azadın Hukukî Neticeleri, Müslüman Olmayanların Hukukî Durumu
XIII. EŞYA HUKUKU
· Aynî Haklar, Ayn, Deyn, İslâmda Mal
XIV. MALLARIN NEVİLERİ
· Malların Nev'ileri, Menkul ve Gayri Menkul Mallar, Mülkiyet ve Zilyedlik, Mülkiyetin İktisabı, Fer'î İktisâb (Telekk-il-mülk), Mülkiyetin Zevali,
· Muşa', Taksîm, Mülkiyetin Himâyesi, Rehin (Rehn), Rehinde Taaddî, Rehinde Kabz, Rehîn Satılmaya Salih Olmalıdır
XV. BORÇ MÜNASEBETLERİ GENEL OLARAK
XVI. BORÇ DOĞURAN SEBEPLER
XVII. BORÇ MÜNÂSEBETİNİN ZEVALİ
· Edâ', İfâ, Takas, İbra, Fesh, İkâle
· Sulh, Havale, Alacağın Temlîki, Mürûri Zaman, Mürûri Zaman Müddetleri, Hukukî Münâsebetlerde Tarafların Taaddüdü
XVIII. MÜNFERİT BORÇ MÜNÂSEBETLERİ
· İkrar, Bey' ve Şirâ' (Satma ve Satın Alma) Akdi, Bey'de Kullanılan Ölçüler, Bey'in Şartları
· Bey'de Mülkiyetin İntikâli, Mülkiyet ve Hasânn Ihtikâli Ânı Yönünden İslâm Hukuku ile
· Modern Hukukun Karşılaştırılması, Mebî'in Kabzdan Önce Bey'i
· Hıyar Hakkı, Muhayyerlik, Selem, Bey'in Hususî İsimleri, Bey'-i Marîz, Bey'-ül Vefa, Bey -i Bi-1-istiglâl, İstisna', İcâre
· İcâre Nev'ileri, A'yân İcarı, İcâre-i Ademî, Ecîr, Karz, Hibe (Bağış), Hibede İvaz, Hibeden Rücu
· Umra ve Rukba, Şirket, Müfavaza Akdi ve inan Şirketi
· Emval, A'mal ve Vücuh Şirketleri, Mudarebe Şirketi, İda'(Vedia), İade, Kefalet
· Kefilin Durumu, Nefse Kefalet, Mala Kefalet, Vekaleti olmadan Başkası Hesabına Tasarruf, Gasb (Usurpation), Gasıbın Mes'uliyeti, Gasıbın Tazmin Mükellefiyeti
XIX. AİLE HUKUKU
· Akile, Cahiliye Devrinde Araplarda Evlenme Şekillerinden Hıtbe
· Diğer Evlenme Şekilleri, İslamın Müdahalesi
· İslamın Kabul Ettiği İzdivaç Yolları, İslamda Nikah, Nikahta Aleniyet
· Evlenme Ehliyeti, Evlenme Öncesi ve Sonrası Fiili Muameleler
· Mehr, Velayet, Veli (veliyy), KüfvNikah Manileri
· Rida', Fasid Nikah, Ayrılma (müfarekat) ve Talak
· Kayamka Şank ve Zaman, Kayamka Ric'at, Talakın Tefvizi
· Boşanma Mukavelesi (Muhalaa, Mübaree)
· İlâ', Zıhâr, Teftik, Liân, Irtidâd, İddet, Neseb , Nüşüz, Nafaka
· Hıdane (veya Hadane), Evlâd Edinme
XX. MİRAS HUKUKU
· İslâmda Veraset Usûlü, İslâmdan Önce Arab Veraset Usûlü
· Mîrâs Hukuku (Ferâiz Hükümleri), İrs Sebepleri, Murisin Ölümü İle, Vârisin Sağ Olması Şartı
· İrs Mânileri, Ölüm Târihi veya Vârisin Bilinememesi
· Hacib(hacb), Hirmân ile Hacib, Mirasçılar, Farz Sâhibleri
· Farz'da Yakın Kadın Akraba Lehine Tahdîd, Baba
· SahîhDede, Evlâd-iÜmm, Kızlar, Oğul Kızları
· Ana Baba Bir Kız Kardeş, Baba Bir Kız Kardeş, Ana, SahîhNine, Koca, Karı, Asabe, Neseb Cihetinden Asabelik (Bi nefsihî asabe)
XXI.VAKIF
XXII. CEZA HUKUKU
XXIII. USUL HUKUKU
XXIV. İSLAMDA DEVLET DİVANLAR, BEYT-ÜL-MAL VE VERGİLER